26 maja 1995 roku z inicjatywy Niemieckiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, władz miasta oraz Towarzystwa Miłośników Ziemi Złotoryjskiej odsłonięto w Złotoryi na placu Niepodległości pomnik (wykonany na wzór wcześniejszego, który stał w mieście dokładnie w tym samym miejscu w latach 1908-1952) wybitnego pedagoga śląskiego i teologa protestanckiego Walentego Trozendorfa vel Trotzendorfa. Urodził się on jako Valentin Friedland syn Bernharda drobnego gospodarza 14 lutego 1490 roku w Trójcy niedaleko Zgorzelca. Jesienią 1506 roku rozpoczął edukację w szkole zgorzeleckiej kilkakrotnie przerywaną z powodu braku środków na naukę. Potem studiował na uniwersytecie lipskim język i literaturę łacińską oraz grecką. Uzyskał tytuł bakałarza. Po studiach w Lipsku od roku 1515 uczył języka greckiego w Zgorzelcu. W 1517 roku wymieniony jest jako rektor szkoły w Świdnicy. Istniała tu wtedy szkoła niższego stopnia. Ukończenie jej nie uprawniało do studiów uniwersyteckich, więc kto chciał studiować, musiał uczyć się dalej na przykład we Wrocławiu czy w Zgorzelcu.
W roku 1518 Walenty Trozendorf otrzymał święcenia kapłańskie w katedrze wrocławskiej. W latach 1519-1524 jako ksiądz katolicki pełnił funkcję penitencjariusza (spowiednika grzechów ciężkich) w tejże katedrze. Następnie udał się na studia teologiczne do Wittenbergii gdzie immatrykulował się 31 maja 1519 roku na miejscowym uniwersytecie jako Valentinus Trossendorf. Słuchał słynnej tak zwanej dysputy lipskiej czyli dyskusji teologicznej, w której uczestniczyli między innymi katolicki duchowny Jan Mayer von Eck (1486-1543) oraz zwolennik reform kościoła Marcin Luter (1483-1546) i przyjął wiarę ewangelicką. W Wittenberdze prowadził wykłady na temat dzieł Cycerona i pism świętego Pawła z Tarsu, zapewniły mu one rozgłos i sławę uczonego.
W latach 1525-1527 był rektorem szkoły miejskiej w Złotoryi. Od roku 1527 do roku 1529 wykładał w Legnicy, gdzie książę legnicki Fryderyk II (1480-1547) usiłował założyć uniwersytet protestancki. Jego miejsce w Złotoryi zajął w tym czasie Johannes Longus. Po upadku legnickiego uniwersytetu Trozendorf wrócił do Wittenbergi, ale w 1531 roku ponownie objał stanowisko rektora placówki oświatowej w Złotoryi i podjął się dzieła naprawy podupadłej szkoły. Sprowadził z Wittenbergi trzech wykwalifikowanych nauczycieli. Stworzył pierwszą na Śląsku humanistyczną szkołę ewangelicką realizujące ideały wychowawcze współpracownika Marcina Lutra – Filipa Melanchtona (1497-1560). Trozendorf w 1540 roku uzyskał od księcia Fryderyka II przyzwolenie na przekazanie na rzecz szkoły budynków byłego klasztoru franciszkańskiego. Szkoła przygotowywała do studiów uniwersyteckich kształcąc gruntownie w językach starożytnych. Uczniom wolno było porozumiewać się tylko po łacinie. Istniał tu pewnego rodzaju samorząd uczniowski. Uczniowie musieli być ewangelikami. W 1546 roku kiedy szkoła otrzymała status gimnazjum cieszyła się już sławą w całej Europie. Wśród jej kilkuset, a nawet jak podają pewne źródła prawie tysiąca uczniów byli między innymi Niemcy, Polacy, Ślązacy, Czesi, Węgrzy i Litwini. Również w roku 1546, powstaje słynny Porządek Szkolny, największe dzieło – z wielu prac – Trozendorfa, jako rezultat jego rozmów z Fryderykiem II. Porządek szkolny to trwała i zasłużona pozycja w pedagogice śląskiej i europejskiej.
Placówka przeszła pod bezpośrednie zwierzchnictwo księcia legnickiego, który został jej opiekunem oraz protektorem. Pokrywał on większość wydatków szkolnych i ufundował 24 stypendia dla zdolnych uczniów z ubogich rodzin. Planowano nawet z czasem przekształcenie gimnazjum w uniwersytet, czemu sprzyjał Fryderyk II. Poziomem nauczania gimnazjum złotoryjskie zdystansowało szybko placówki szkolne we Wrocławiu. Absolwenci szkoły mieli duży zasób wiedzy z dziedziny teologii, prawa, medycyny oraz filozofii. Ponadto swobodnie posługiwali się łaciną w mowie i piśmie, a także posiadali co najmniej bierną znajomością greki.
Niestety w roku 1553 w Złotoryi pojawia się zaraza, a rok później 17 lipca pożar strawił część miasta wraz z gmachem szkoły. Trozendorf przeniósł gimnazjum początkowo do Bolesławca i potem na polecenie księcia Fryderyka III (1520-1570) do Legnicy, który zezwolił na pozostanie w Złotoryi jednego nauczyciela Zachariasa Barta. Co prawda złotoryjanie rozpoczęli odbudowę szkoły, ale Trozendorf tego już nie doczekał. Zmarł rażony apopleksją w Legnicy 26 kwietnia roku 1556 podczas prowadzenia lekcji. 28 kwietnia pochowano go w legnickim kościele pod obecnym wezwaniem świętego Jana Chrziciela.
W szkole złotoryjskiej kształcili się między innymi: Joachim Cureus (1532-1573) w latach 1548-1549 i Albrecht von Wallenstein (1583-1634) od roku 1597 do roku 1598.
Uczniami gimnazjum humanistycznego w Złotoryi byli także i wybitni polscy protestanci, jak wielkopolanie Erazm Gliczner (1535-1603) i jego brat Mikołaj Gliczner. Nauki pobierał tu również teolog i historyk reformacji Andrzej Węgierski oraz wojewoda brzesko-kujawski i marszałek Sejmu Rafał Leszczyński (1526-1592) – jeden z przywódców ruchu egzekucyjnego i reformacji w Polsce.