Pamiętniki, publicystyka, relacje, wspomnienia

Najsłynniejszy niemiecki pilot myśliwski pierwszej wojny światowej, baron Manfred von Richthofen, który zestrzelił 80 alianckich samolotów, to niewątpliwie najbardziej znany świdniczanin w krajach anglosaskich. Liczba książek, artykułów prasowych, wszelkiej maści klubów, organizacji, stowarzyszeń oraz rozmaitych produktów i gadżetów związanych z jego imieniem, jest doprawdy imponująca. Nieco mniej popularny jest obecnie Richthofen w swoim ojczystym kraju, […]

Pewnego dnia, gdy moja mama była sama w domu, przyszli milicjanci i kazali nam wynieść się z naszego mieszkania przy obecnej ulicy Wrocławskiej 81. W tym czasie odwiedziła mamę znajoma, która pomogła jej spakować najpotrzebniejsze rzeczy, jakie można było udźwignąć. Niestety, mama zapomniała zabrać dokumenty i gdy po nie wróciła, nie wpuszczono jej już do […]

Od 23 maja 1945 roku zatrudniona byłam w niemieckim urzędzie miasta mieszczącym się początkowo w Rynku w kamienicy nr 4. Potem urząd ten przeniesiono na ulicę Kolejową. Istniał on obok urzędu polskiego. Wraz ze mną pracowali tam: pełniący funkcję niemieckiego burmistrza Paul Knillmann, będący żydowskiego pochodzenia dawny kasjer miejski Erich? Fuss, kierownik kancelarii miejskiej Otto […]

Ja, Rudi Dawid Hiller, urodziłem się 6 marca 1922 roku w Świdnicy przy obecnej ulicy Grodzkiej 19. Ojciec mój, Żyd doktor medycyny Georg Hiller, ożenił się w 1920 roku z Żydówką Judytą Fleischhacker i osiedlił się w Świdnicy jako lekarz specjalista chorób wenerycznych i skórnych. Działał też jako rentgenolog. Uczęszczałem do katolickiego przedszkola prowadzonego przy […]

Pani Agnieszka Rozwens, dziennikarka „Trybuny Wałbrzyskiej” w roku 1992 opierając się na błędnych wiadomościach z dawnych przewodników po Świdnicy powtórzyła w tym czasopiśmie o numerze ogólnym 1975 w artykule „Kościół na odległość armatniego strzału” bzdurne wieści wymyślone ongiś przez panią Z. (patrz mój artykuł „Kościół bez gwoździa?”). Jak wiadomo, cesarz Ferdynand III (a właściwie jego […]

Jarek: średniego wzrostu, dobrze zbudowany, krępy, młody człowiek lat 16, uczeń liceum ogólnokształcącego. Przy pierwszej rozmowie z wychowawcą schroniska butnie wyrzucił z siebie: „Proszę sobie nie myśleć, że ja tutaj będę sprzątał, zamiatał, prał skarpetki i spodenki czy coś podobnego. Może mnie pan zbić, ale ja tego robił nie będę!” Sąd dla nieletnich skazał go […]

Leżał na więziennym wyrku i obliczał godziny, które wybijał zegar na wieży bazyliki. Sen nie przychodził – natłok myśli rozsadzał mu czaszkę. Nie mógł pogodzić się z faktem, że oto znowu znalazł się za kratami! Gdy po roku odsiadki, z świadectwem ukończonej podstawówki, warunkowo, opuszczał poprawczak, gdzie siedział za grzechy szczenięcych lat – kiedy to […]

Siedział na drewnianym mostku i „gapił się na zielony świat” – jak wyznał wysokiemu sądowi, pod mostkiem szumiała rzeczka. Gdy zobaczył panią Wandę, zeskoczył z poręczy i ruszył za nią przyśpieszając kroku. Kobieta odwróciła się. On był tuż, tuż, wtedy jej ciało przeszyły ciarki. Tego późnego popołudnia, prawie wieczora, pogoda była mglista, ale było ciepło […]

Najwyraźniej od kilku dni nosiło go! Urlop z poprawczaka powoli dobiegał końca, a on nie przeżył żadnej przygody. Co powie fumflom, jak tam było na wolności!?… Znudziły go wieczne pochlipywania bezradnej – cierpiącej na wszystkie choroby świata – matki, głupi telewizor czarno-biały, wystawanie w bramie kamienicy, w której nic godnego się nie działo, no i […]

Do października 1945 roku w Krzyżowej mieszkała hrabina Freya von Moltke. Jej mąż, Helmuth James von Moltke został stracony 23 stycznia 1945 roku przez narodowych socjalistów, ponieważ należał do grupy antyhitlerowskiej zwanej „Kręgiem z Krzyżowej”. Po wojnie Freya von Moltke uzyskała od władz sowieckich legitymację zaświadczającą, że należy do prześladowanych przez Trzecią Rzeszę, co dało […]

W 1946 roku Niemcy świdniccy uświadomili sobie, że wkrótce zostaną wysiedleni do Niemiec. Przemyśliwali, co zabrać ze sobą i jak to zapakować. Dozwolone było tylko zabranie rzeczy osobistych i tyle, ile można było samemu unieść. Wysiedleńcy musieli się udawać na dworzec towarowy do Kraszowic, gdzie urządzono ogrodzony płotem obóz przejściowy. Przed wpuszczeniem do wagonów bydlęcych […]

W poniedziałek 22 lipca (według innych źródeł w niedzielę 21 lipca) 1946 roku około godziny 16.00 na bramach kamienic przy obecnych ulicach: Zamkowej, Franciszkańskiej, Bolesława Chrobrego, Komunardów, Księcia Bolka Świdnickiego, Jagiellońskiej, Stefana Żeromskiego, Siostrzanej, Teatralnej, Wrocławskiej (od numeru 1 do 50) oraz placu Świętej Małgorzaty wywieszono plakaty w języku polskim i niemieckim. Obwieszczały one, że […]

Nikuś poznał Annę Violettę na przypadkowym pikniku w Zagórzu Śląskim, w letni czas. Znudziła go rozpalona słońcem Świdnica i postanowił odetchnąć świeżym powietrzem. Łażąc po górach przypadkowo trafił na znajomego, który z rodziną biwakował nad wodą. Przy ognisku, piekąc kiełbaski, zobaczył ją – blondyneczkę podobną do Violetty Villas, kuzyneczkę znajomego, który zaprosił go, żeby przysiadł […]

Iwona Petryla (dalej I.P.): Jaki był pierwszy Rajd „Elmot”? Andrzej Dobosz (dalej A.D.): Odbył się 22 października 1972 roku. Był to rajd na miarę nowego i pierwszego w historii Świdnicy automobilklubu, który powstał rok wcześniej. Byliśmy młodzi i nie liczyły się godziny poświęcone organizacji rajdu. Wszyscy byliśmy bardzo przejęci i zupełnie społecznie obsługiwaliśmy imprezę. Piękne […]

Tekst powstał 15. listopada 2005 roku w Tacoma, stan Washington – USA. Lato roku 1980 niczym specjalnie się nie wyróżniało, a już na pewno nie było to lato rekordowych upałów. Jednak ze względu na wydarzenia, jakie wówczas miały miejsce zasługuje na zapis w historii, jako lato przynajmniej stulecia. Temperatura bowiem wywołana przez owe wydarzenia dokonała […]

Mroźną noc z 12 na13 grudnia 1981 roku, to jest z soboty na niedzielę, spędziłem w pracy – na nocnym dyżurze w Państwowym Schronisku dla Nieletnich (PSdN) w Świdnicy, gdzie od marca 1967 pracowałem jako wychowawca. Noc przebiegła w spokoju: młodzież, około sześćdziesięciu pięciu wychowanków, po obejrzeniu filmu w TVP, gdzieś o 22.30 poszła spać, […]

Środa 30 września 1981 roku; w świdnickim Państwowym Schronisku dla Nieletnich (PSdN) pierwsze lekcje religii z księdzem katechetą, po południu. Radość wśród moich wychowanków. Niedziela 11 października 1981 r.; po latach starań ludzi dobrej woli po raz pierwszy w dziejach świdnickiego Schroniska dla Nieletnich odprawiona została msza św. Celebrował ją schroniskowy katecheta ksiądz magister Adam […]

Ponad sto lat temu urodził się Stanisław Wiechecki, bardziej znany jako Wiech. Był „ojcem” między innymi Teofila Piecyka, szwagra Piekutoszczaka, Maniusia Kitajca czy Szmai. Ich przygody, prawdziwe i zmyślone, opisał Wiech w wielu felietonach a także książkach, w których bohaterowie posługują się charakterystyczną warszawską gwarą. Jednymi z bardziej znanych i popularnych, są przygody Maniusia Kitajca […]

Jakiś czas temu do zbiorów potocznie zwanego „Muzeum Adlera” w niemieckiej części Zgorzelca trafił niemiecki przekład fragmentu dziennika, który we wrześniu 1939 r. pisał w szpitalach świdnickich pewien polski oficer wzięty do niewoli. Dziennik jego został prawdopodobnie poddany cenzurze celem sprawdzenia, czy nie zawiera treści szpiegowskich. W tym celu przetłumaczono go z języka polskiego na […]

W czasach „komuny” wydawało się – a tak zwani święci naiwni wierzyli w to święcie! – że gdy padnie „czerwony reżim” i szczeźnie państwowa cenzura, i nastaną czasy „wolnej i niezależnej” prasy, telewizji, radia i WIELKIEJ WOLNOŚCI JAWNEJ, razem z nastałą ERĄ SZCZĘŚLIWOŚCI WIECZNEJ zginie, przepadnie na wieki, jak zły sen, ulotna, pokątna twórczość zawodowych […]

Horst Adler z Ratyzbony udostępnił mi kopię niemieckiego rękopisu zawierającego przyczynki do dziejów Świdnicy w XIX wieku. Rękopis ten jest opisem dziejów rodziny Kauffmannów, żydowskich przedsiębiorców związanych z przemysłem tekstylnym Dolnego Śląska. Autorem rękopisu jest Salomon Kauffmann, urodzony w Świdnicy 11 grudnia 1824 roku, syn Meyera. Zmarł on we Wrocławiu 21 sierpnia 1900 roku i […]

We wsi wrzało. Nawet ksiądz proboszcz w niedzielnym kazaniu zgromił nieobyczajne zabawy na dyskotece. „Młodzież” – mówił – „nie umie się kulturalne bawić, bez wódki i pobicia. U nas jak się wóda nie leje strumieniami i sztachety nie są w robocie, to nie ma zabawy! I winą obarczył starsze pokolenie – za zły przykład dawany […]

Siedział ogromnie przygnębiony, zdruzgotany wprost sytuacją, w której się znalazł. Wychowawca coś tam gadał do grupy rówieśników zebranych na świetlicy, a on myślał o jednym… jakby tutaj rozwalić kraty – te przeklęte „firanki” – w oknach schroniska, zbiec i pohulać po wolności! On, „Szajbus” – jak go nazywano na parafii – któremu do tej pory […]

Tekst powstał w listopadzie 1984 r. Dwukrotnie (25 listopada 1983 roku i 27 stycznia 1984 roku) pisaliśmy na łamach naszego dziennika o sprawie pracownic świdnickiego Zakładu Obrotu Ubiorami (ZOU). Przypomnijmy tylko tyle: KRYSTYNA GUT i REGINA MYCZAK (pierwsza 32 lata nienagannej pracy, druga 20 lat) zostają zwolnione, jak twierdzi zakład, w ramach etatyzacji. Z etatyzacją […]

Tekst powstał w styczniu 1984 r. Są tacy, którzy sądzą, że odróżnienie prawdy od kłamstwa jest w ogóle niemożliwe. Są też tacy, którzy nie mogą pojąć, dlaczego panie Gut i Myczak poczuły się nagle trybunami ludowymi. Ale są i tacy, którzy o całej sprawie mówią tak: „Gdyby ktoś naprawdę chciał zrobić koniec z bałaganem, byłoby […]

Tekst powstał w listopadzie 1983 r. Pisały wszędzie, poczynając od najniższej instancji kończąc na najwyższej nie zgadzając się ze zwolnieniem z pracy. Napisały także do naszej redakcji. DO BOGA WYSOKO DO CARA DALEKO Krystyna Gut 32 lata pracy nienagannej, w tym 18 lat w handlu. 5 stycznia 1983 roku dostaje kartę okresowej oceny pracowników, w […]

W lecie 1946 roku rozpoczęło się świadome wysiedlanie Niemców z naszego miasta. Wysiedlano poszczególnymi ulicami, o czym donosiły stosowne plakaty. Kiedy obwieszczono wysiedlanie ulicy, przy której mieszkałam, zaczęłam się pakować. W tym czasie przybyli do mojego mieszkania Polacy i wywieźli meble. Wszystkie zaopatrzyłam podpisem i adresem spodziewając się, że kiedyś je odnajdę. Za wozem z […]

Tygodnik powiatowy „Wiadomości Świdnickie” od jesieni roku 1992 prywatny organ biznesmena Jerzego Kubary, od czerwca 1994 roku pod naczelnym kierownictwem Andrzeja Dobkiewicza, w marcu 1995 roku świętował wydanie 300 numeru. Tyle bowiem numerów „WŚ” uzbierało się od dnia 29 lipca 1945 r., kiedy to zespół Stanisława Szellera wydrukował ich Nr 1. Na ten jubileusz złożyła […]

Przypominam sobie bardzo dobrze, jak to w lecie 1946 roku w czasie wielkiego upału odjeżdżały ze stacji w Kraszowicach pociągi pełne wysiedlanych Niemców. Należałem do chłopców, którzy zaopatrywali wyjeżdżających w napój – herbatę ziołową. Dowoziliśmy ją beczką na kołach przeznaczoną pierwotnie chyba do dowożenia wody na budowy przy kościele parafialnym. W oczach mam szeregi Niemców-wysiedleńców […]

Na początku lipca 1946 roku nasiliły się wieści, że wkrótce odbędzie się wysiedlanie (przez Niemców zwane wtedy „ewakuacją”) niemieckiej ludności Świdnicy. W niedzielę 21 lipca (według innych źródeł w poniedziałek 22 lipca) rozklejono na mieście czerwone plakaty obwieszczające wysiedlenie (przez Polaków zwane wtedy „repatriacją”) Niemców z naszego miasta. Trasa wywozu wiodła przez Węgliniec. Podawano, że […]

10 sierpnia 1946 roku zawiadomiono nas, że 13 sierpnia zostaniemy wysiedleni. Wtedy sprzedaliśmy znajomym polskim rolnikom, osiedlonym we wsi, różne cenne przedmioty: wspaniałą uprząż konną, paradne sanki, maszynę do szycia, centryfugę, silnik i pas transmisyjny do młockarni. Wszystkie te przedmioty ukryte były w naszym gospodarstwie pod słomą. Za nie dostaliśmy nieco polskich pieniędzy. Znajomi Polacy […]

W piątek, 16 sierpnia 1946 roku pod eskortą milicji pomaszerowaliśmy z Pastuchowa do Kraszowic. Szliśmy od godziny 12.00 do 20.30 około 15 kilometrów Miałam wtedy prawie 16 lat i niosłam mały plecak z suszonym chlebem. Ciągnęłam z mamą stary wiklinowy kosz, do którego przymocowane były kółka. Miałyśmy ze sobą także stary dziecinny wózek, na którym […]

Mój ojciec był sędzią. Mieliśmy ładne, obszerne mieszkanie przy dzisiejszej ulicy Księcia Bolka Świdnickiego 16. Z tego mieszkania wysiedlono nas do małego mieszkanka na strychu przy dzisiejszej ulicy Franciszkańskiej. Byłam praktykantką aptekarską i miałam szczęście, że mogłam dalej pracować w swoim zawodzie w aptece na Rynku, którą przejął polski aptekarz magister Marian Szankowski z żoną. […]

W drugiej połowie maja 1945 r. przybył do Świdnicy Czesław Sędłak i został wiceprezydentem miasta. Wraz z nim przybyła grupa przyszłych milicjantów, wśród nich przedwojenny podoficer Hamrol. Wiceprezydent mianował go komendantem Miejskiej Komendy MO, której siedzibę umieszczono w budynku na rogu dzisiejszej ul. Grodzkiej i ul. Zamkowej, gdzie teraz znajduje się Prokuratura Rejonowa. Po kilku […]

Janina Zdziech pseudonim „Jasia”, łączniczka 237 plutonu AK z miejscowości Nadolna, gmina Chlewiska, powiat szydłowiecki, województwo mazowieckie Tekst powstał w marcu 1994 roku. Urodziłam się w dniu 21 czerwca 1923 roku, jako czwarte z kolei dziecko małżonków: Zygmunta Zdziecha i Józefy z Krupów, stałych mieszkańców wsi Nadolna na Ziemi Radomskiej. Łącznie było nas siedmioro rodzeństwa. […]

Na podstawie pamiętnika i listów pisanych od sierpnia 1944 r. do maja roku 1945 do znajomej w Poznaniu. Dziś 10 września 1944 roku. Niedzielne popołudnie w „Lager Nora”. Pada deszcz. Cisza w obozie Polek przymusowo wywiezionych z Powstania Warszawskiego na roboty do fabryki „Heliowatt-Werke” w Świdnicy. Część robotnic korzysta z pierwszej wolnej niedzieli i szuka […]

O Krzyżowej, jako miejscowości w której w czasie drugiej wojny światowej spotykali się przeciwnicy narodowego socjalizmu, dowiedziałem się z „Tygodnika Powszechnego”, gdzie w 1966 roku ukazały się notatki o tym fakcie. W lecie roku 1967 zwiedzałem pałac i mauzoleum marszałka polnego Helmutha von Moltke w Krzyżowej. Oprowadzał mnie Szewczyk, kierownik miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Na […]

Aleksander Szymański, podporucznik rezerwy 13 kompanii strzeleckiej 75 pułku piechoty z Chorzowa 23 górnośląskiej dywizji piechoty W środę 20 września 1939 roku między godziną 15.45 a godziną 17.00 na wyrębie lasu przy drodze prowadzącej z kierunku wsi Zielone do wsi Ulów, w odległości około 500 metrów na północ od wsi Ulów, oficer niemiecki – porucznik […]