Historia Zakładów Elektrotechniki Motoryzacyjnej w Świdnicy w latach 1946-1947 ▪ Krzysztof Królik

Jedną z najwcześniejszych fabryk powstałych w XIX-wiecznej Świdnicy była tkalnia J. Rosenthala, założona w 1840 roku przy ulicy Równej. Początkowo specjalizowała się w produkcji wyrobów pasmanteryjnych, ale z czasem asortyment rozszerzono o inne materiały tekstylne.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1947 roku, na tym terenie rozpoczął działalność zakład o całkowicie odmiennym profilu produkcyjnym. Utworzono wówczas Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej, wpisujące się w powojenną strategię uprzemysłowienia regionu.
Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Elektrycznych w Katowicach, do którego należała Fabryka M-9 Świdnica, wcześniej nazywana Państwową Fabryką Elektrotechniki Samochodowej, w trzecim kwartale 1946 roku zrewidowało swoją pierwotną decyzję o organizowaniu fabryki w Gliwicach. Postanowiono wówczas zlokalizować zakład w Świdnicy, na terenie dawnych zakładów przemysłowych „Nora”, zwanych także „Heliowat II”.
Rozległy teren fabryczny przy ulicy Równej 18 i 20 był gęsto zabudowany starymi obiektami, w większości pochodzącymi sprzed I wojny światowej. Całość tworzyła złożony kompleks, obejmujący ponad sześćdziesiąt pomieszczeń o różnym przeznaczeniu i charakterze.

Po II wojnie światowej fabryka była całkowicie zdewastowana i pozbawiona wyposażenia – ocalał jedynie jeden kocioł parowy. Prace inwestycyjne rozpoczęto od odgruzowania terenu, zabezpieczenia budynków, remontu dachów i ścian. Naprawy wymagały instalacje kanalizacyjno-wodociągowa, sanitarna, elektryczna, gazowa oraz grzewcza, które zostały poważnie uszkodzone już po wojnie – w latach chaotycznego demontażu prowadzonego przez Państwową Fabrykę Liczników Elektrycznych w Świdnicy na potrzeby własnej odbudowy. W związku z tym Fabryka M-9 zmuszona była do włożenia dużego kapitału na doprowadzenie fabryki do stanu umożliwiającego rozpoczęcie odbudowy i produkcji. Prace nad odbudową rozpoczęto w grudniu 1946 roku. Bank Gospodarstwa Krajowego udzielił kredytu w wysokości 15 mln zł z kontyngentu na I i II kwartał 1947 roku. Tak powyższe opisywał w sprawozdaniu ze swojej wizyty w M-9 w dniach 18-20 lipca 1947 roku inż. Marian Krahelski.

W tym okresie Bank Gospodarstwa Krajowego Oddział w Gliwicach prowadził intensywną korespondencję z Fabryką M-9 odnośnie wydatkowania udzielonych kredytów. Plany przewidywały, że w roku 1947 zostanie wyprodukowanych po 2 tys. prądnic samochodowych i starterów; w roku 1948 – po 5 tys.; natomiast w roku 1949 – po 10 tys. W piśmie z dnia 13 grudnia 1946 roku Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Elektrycznych w Katowicach informowało, że dotychczasowa nazwa fabryki, tj. Państwowa Fabryka Elektrotechniki Samochodowej w Gliwicach, przy ulicy Jana Śliwki 86, uległa zmianie na Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Elektrycznych Fabryka M-9. W dniach 17-19 lipca 1947 roku Bank Gospodarstwa Krajowego informował, że fabrykę na zewnątrz reprezentuje i ma wyłączne prawo zaciągania zobowiązań p.o. dyrektora inż. Wacław Jaroszyński. Na terenie fabryki w Świdnicy stale urzęduje inż. Franciszek Sokalski, który ma pełnomocnictwo jedynie do dysponowania rachunkiem żyrowym fabryki w NBP w Świdnicy, a pełni funkcję dyrektora technicznego oraz kierownika budowy. Według stanu ówczesnego do fabryki należało około 27 tys. m2 placu na którym znajdowało się:

1. Około 14 tys. m2 hal fabrycznych parterowych,
2. Budynek kotłowni,
3. Piętrowy budynek administracyjny,
4. Piętrowy budynek mieszkalny. 

Na terenie fabryki znajdował się wtedy cały szereg maszyn i znaczne zapasy remanentów poniemieckich zwiezionych z likwidowanych następujących fabryk:

1. M-26 w Wałbrzychu już uruchomionej, lecz komasowanej obecnie z fabryką M-9 (zwieziono wszystkie maszyny i remanenty),
2. Byłych fabryk elektrotechnicznych Sieling-Bosch w Bielawie i Dzierżoniowie (różne maszyny, przeważnie zdekompletowane i część remanentów,
3. „Kontaktwerke” w Świebodzicach (6 starych obrabiarek),
4. Fabryki wyrobów drzewnych w Wyganowie koło Dzierżoniowa (kilkanaście różnych maszyn),
5. Ze Słońska – ziemia lubuska (2 gwinciarki),
6. Z magazynów grupy demontażowej w Lubaniu koło Jeleniej Góry (różne remanenty nadające się na półfabrykaty do dalszej produkcji. 

Ogółem zwieziono do Świdnicy z w/w miejscowości 77 wagonów i 46 samochodów ciężarowych różnych maszyn i remanentów.

Fabryka zatrudniała wówczas 160 pracowników fizycznych – w tym 110 mężczyzn, 39 kobiet i 11 młodocianych oraz 29 pracowników umysłowych – w tym 23 mężczyzn i 6 kobiet.

Lista pracowników umysłowych zatrudnionych w Fabryce M-9 (stan na 15 lutego 1947 roku):

Lista pracowników fizycznych zatrudnionych w Fabryce M-9 (stan na 15.02.1947 roku):

Strażnicy:

Niniejszy tekst jest uzupełnieniem artykułu „Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej w Świdnicy” zamieszczonego także w III tomie Encyklopedii Świdnicy.